Bài viết
Like
ĐiểmTác giả
Nguyễn Khoa Điềm sinh 1943.
Nhà thơ xứ Huế. Tốt nghiệp Đại học Văn Sư phạm Hà Nội. Thời chống Mĩ sống và
chiến đấu tại chiến trường Trị-Thiên. Nay là Bộ trưởng Bộ Văn hoá – Thông
tin.
- Tác phẩm thơ: “Đất ngoại
ô”, “Mặt đường khát vọng”,…
- Thơ của Nguyễn Khoa Điềm
đậm đà, bình dị, hồn nhiên, giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, thể hiện tâm tư
của người thanh niên trí thức tham gia tích cực vào sự nghiệp giải phóng dân tộc
và thống nhất đất nước.
Xuất xứ
Trường ca “Mặt đường khát vọng” được Nguyễn Khoa Điềm viết tại chiến khu
Trị-Thiên vào cuối năm 1971.
- Bài “Đất nước” gồm 110
câu thơ tự do, là chương 5 của trường ca “Mặt đường khát vọng” (Sách Văn 12
trích 89 câu thơ).
Chủ đề
Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm nói về cội nguồn đất nước theo chiều dài lịch sử
đằng đẵng và không gian địa lý mênh mông. Hình tượng Núi Sông gắn liền với tâm
hồn và chí khí của Nhân dân, những con người làm ra Đất nước. Đất nước trường
tồn hứa hẹn một ngày mai đẹp tươi và hát ca.
Những đoạn thơ hay, những ý tưởng
đẹp
1. Đất nước - cội nguồn dân
tộc
Đất nước có đã lâu rồi từ
những “ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể”. Đất nước gắn liền với mĩ tục thuần
phong, với cổ tích truyền thuyết “Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
- Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc – Tóc mẹ thì bới sau
đầu – Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”.
- Đất nước gắn bó với những
cái bình dị thân thuộc quanh ta:
“Cái kèo, cái cột
thành tên
Hạt gạo phải một nằng
hai sương xay, giã giần, sàng”
Đất nước là “nơi ta hò hẹn”,
là “nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”, là “nơi anh đến trường” là
“nơi em tắm”…
- Đất nước gắn liền với dân
ca “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc…, con cá ngư ông móng nước biển
khơi”, gắn liền với huyền thoại “Trăm trứng” thiêng liêng:
“Đất là nơi Chim
về
Nước là nơi Rồng
ở
Lạc Long Quân và Âu
Cơ
Đẻ ra đồng bào ta
trong bọc trứng”
- Đất nước trường tồn theo
thời gian đằng đẵng, trải rộng trên một “không gian mênh mông”. Yêu thương biết
bao, bởi lẽ “Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ”, là quê hương xứ sở ngàn đời:
“Hằng năm ăn đâu làm
đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ
ngày giỗ Tổ”
- Đất nước lâu đời “ngày xửa
ngày xưa”, Đất nước hôm nay, và Đất nước mai sau. Một niềm tin cao cả thiêng
liêng:
“Mai này con ta lớn
lên
Con sẽ mang Đất nước
đi xa
Đến những tháng ngày
mơ mộng”
Đất nước là của mọi người,
trong đó có một phần của “anh và em hôm nay”. Đất nước mỗi ngày một tốt đẹp vững
bền, trở nên “vẹn tròn to lớn”. Đất nước hình thành và trường tồn bằng máu xương
của mỗi chúng ta. Tình yêu nước là sự “gắn bó và san
sẻ”. Đây là một trong những đoạn thơ tâm tình sâu lắng, hay nhất
trong bài thơ nói về tình yêu đất nước:
“Em ơi Đất nước là
máu xương của mình
Phải biết gắn bó và
san sẻ.
Phải biết hóa thân
cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nước muôn
đời”
Tóm lại, 42 câu thơ trong
phần I nói về nguồn gốc của Đất nước và sự gắn bó, san sẻ đối với Đất nước. Ý
tưởng sâu sắc ấy được diễn tả bằng một thứ ngôn ngữ đậm đà màu sắc dân gian, một
giọng điệu thủ thỉ tâm tình vô cùng thấm thía, xúc động. Chất trữ tình hòa quyện
với tính chính luận.
2. Đất nước của Nhân dân - Đất nước
của ca dao thần thoại
Đất nước hùng vĩ. Giang sơn
gấm vóc. Ý tưởng ấy, niềm tự hào ấy đã được nhiều thi sĩ bao đời nay nói đến
thật hay, thật xúc động. Nguyễn Khoa Điềm nói về ý tưởng ấy niềm tự hào ấy rất
thơ và rất độc đáo. Tượng hình, sông núi gắn liền với những đức tính quý báu,
những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam. Là sự thủy chung trong tình yêu.
Là truyền thống anh hùng bất khuất, là tinh thần đoàn kết, nghĩa tình. Là khát
vọng bay bổng, là tinh thần hiếu học. Là đức tính cần mẫn sum vầy, là chí khí tự
lập tự cường. Mỗi tên núi tên sông trở nên gần gũi trong tâm hồn ta:
“Những người vợ nhớ
chồng còn góp cho Đất nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau
góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh
Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con
voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im
góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo
góp cho Đất nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê
hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào
đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm…”
Tính phẩm mỹ, tính hình tượng
và tính riêng phong cách được hội tụ qua đoạn thơ này, tạo nên giá trị nhân văn
đích thực, làm cho người đọc vô cùng thú vị khi cảm nhận và khám phá.
Tên núi, tên sông, tên ruộng
đồng, gò bãi… mang theo “ao ước”, thể hiện “lối sống ông cha” là tâm hồn dân
tộc:
“Và ở đâu trên khắp
ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng
hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất nước sau bốn
nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa
núi sông ta”.
Mồ hôi và máu của Nhân dân,
của những anh hùng vô danh đã dựng xây và bảo vệ Đất nước:
“Năm tháng nào cũng
người người lớp lớp
Con gái, con trai
bằng tuổi chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con
trai ra trận
Người con gái trở về
nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì
đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở
thành anh hùng”
Chính nhân dân đã “giữ và
truyền” hạt lúa, đã “truyền lửa”, “truyền giọng điệu”, “gánh tên làng tên xã”…,
“đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái”. Chính Nhân dân đã làm nên Đất
nước, để Đất nước là của Nhân dân. Vần thơ hàm chứa ý tưởng đẹp, một lối diễn
đạt ý vị ngọt ngào:
“Có ngoại xâm thì
chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng
lên đánh bại
Để Đất nước này là
Đất nước Nhân dân
Đất nước của Nhân
dân, Đất nước của ca dao thần thoại”
- Đất nước mang sức sống mãnh
liệt, tiềm tàng vì Nhân dân đã biết yêu và biết ghét, bền chí và dẻo dai, biết
“quý công cầm vàng”, “biết trồng tre đợi ngày thành gậy”, biết trả thù cho nước,
rửa hận cho giống nòi mà “không sợ dài lâu”.
- Hình ảnh người chèo đò, kéo
thuyền vượt thác cất cao tiếng hát là một biểu tượng nói lên sức mạnh Nhân dân
chiến thắng mọi thử thách, lạc quan tin tưởng đưa Đất nước đi tới một ngày mai
vô cùng tươi sáng:
“Ôi những dòng sông
bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất nước
mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát
khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm
dáng sông xuôi”
Kết luận
Giọng thơ tâm tình tha thiết. Vận dụng tục ngữ ca dao, dân ca, cổ tích,
truyền thuyết… một cách hồn nhiên thú vị. Có một số đoạn thơ rất đặc sắc: ý
tưởng đẹp, cảm xúc và hình tượng hài hòa, hội tụ nên những vần thơ mĩ lệ.
Tư tưởng đất nước của Nhân dân được thể
hiện vô cùng sâu sắc với tất cả niềm tự hào và tình yêu nước. Một đôi chỗ còn
dàn trải, thiếu hàm súc. Nguyễn Khoa Điềm đã góp cho đề tài Đất nước một bài thơ
hay, ý vị đậm đà.
Nguyễn Khoa Điềm sinh 1943.
Nhà thơ xứ Huế. Tốt nghiệp Đại học Văn Sư phạm Hà Nội. Thời chống Mĩ sống và
chiến đấu tại chiến trường Trị-Thiên. Nay là Bộ trưởng Bộ Văn hoá – Thông
tin.
- Tác phẩm thơ: “Đất ngoại
ô”, “Mặt đường khát vọng”,…
- Thơ của Nguyễn Khoa Điềm
đậm đà, bình dị, hồn nhiên, giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, thể hiện tâm tư
của người thanh niên trí thức tham gia tích cực vào sự nghiệp giải phóng dân tộc
và thống nhất đất nước.
Xuất xứ
Trường ca “Mặt đường khát vọng” được Nguyễn Khoa Điềm viết tại chiến khu
Trị-Thiên vào cuối năm 1971.
- Bài “Đất nước” gồm 110
câu thơ tự do, là chương 5 của trường ca “Mặt đường khát vọng” (Sách Văn 12
trích 89 câu thơ).
Chủ đề
Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm nói về cội nguồn đất nước theo chiều dài lịch sử
đằng đẵng và không gian địa lý mênh mông. Hình tượng Núi Sông gắn liền với tâm
hồn và chí khí của Nhân dân, những con người làm ra Đất nước. Đất nước trường
tồn hứa hẹn một ngày mai đẹp tươi và hát ca.
Những đoạn thơ hay, những ý tưởng
đẹp
1. Đất nước - cội nguồn dân
tộc
Đất nước có đã lâu rồi từ
những “ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể”. Đất nước gắn liền với mĩ tục thuần
phong, với cổ tích truyền thuyết “Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
- Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc – Tóc mẹ thì bới sau
đầu – Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”.
- Đất nước gắn bó với những
cái bình dị thân thuộc quanh ta:
“Cái kèo, cái cột
thành tên
Hạt gạo phải một nằng
hai sương xay, giã giần, sàng”
Đất nước là “nơi ta hò hẹn”,
là “nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”, là “nơi anh đến trường” là
“nơi em tắm”…
- Đất nước gắn liền với dân
ca “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc…, con cá ngư ông móng nước biển
khơi”, gắn liền với huyền thoại “Trăm trứng” thiêng liêng:
“Đất là nơi Chim
về
Nước là nơi Rồng
ở
Lạc Long Quân và Âu
Cơ
Đẻ ra đồng bào ta
trong bọc trứng”
- Đất nước trường tồn theo
thời gian đằng đẵng, trải rộng trên một “không gian mênh mông”. Yêu thương biết
bao, bởi lẽ “Đất nước là nơi dân mình đoàn tụ”, là quê hương xứ sở ngàn đời:
“Hằng năm ăn đâu làm
đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ
ngày giỗ Tổ”
- Đất nước lâu đời “ngày xửa
ngày xưa”, Đất nước hôm nay, và Đất nước mai sau. Một niềm tin cao cả thiêng
liêng:
“Mai này con ta lớn
lên
Con sẽ mang Đất nước
đi xa
Đến những tháng ngày
mơ mộng”
Đất nước là của mọi người,
trong đó có một phần của “anh và em hôm nay”. Đất nước mỗi ngày một tốt đẹp vững
bền, trở nên “vẹn tròn to lớn”. Đất nước hình thành và trường tồn bằng máu xương
của mỗi chúng ta. Tình yêu nước là sự “gắn bó và san
sẻ”. Đây là một trong những đoạn thơ tâm tình sâu lắng, hay nhất
trong bài thơ nói về tình yêu đất nước:
“Em ơi Đất nước là
máu xương của mình
Phải biết gắn bó và
san sẻ.
Phải biết hóa thân
cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nước muôn
đời”
Tóm lại, 42 câu thơ trong
phần I nói về nguồn gốc của Đất nước và sự gắn bó, san sẻ đối với Đất nước. Ý
tưởng sâu sắc ấy được diễn tả bằng một thứ ngôn ngữ đậm đà màu sắc dân gian, một
giọng điệu thủ thỉ tâm tình vô cùng thấm thía, xúc động. Chất trữ tình hòa quyện
với tính chính luận.
2. Đất nước của Nhân dân - Đất nước
của ca dao thần thoại
Đất nước hùng vĩ. Giang sơn
gấm vóc. Ý tưởng ấy, niềm tự hào ấy đã được nhiều thi sĩ bao đời nay nói đến
thật hay, thật xúc động. Nguyễn Khoa Điềm nói về ý tưởng ấy niềm tự hào ấy rất
thơ và rất độc đáo. Tượng hình, sông núi gắn liền với những đức tính quý báu,
những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam. Là sự thủy chung trong tình yêu.
Là truyền thống anh hùng bất khuất, là tinh thần đoàn kết, nghĩa tình. Là khát
vọng bay bổng, là tinh thần hiếu học. Là đức tính cần mẫn sum vầy, là chí khí tự
lập tự cường. Mỗi tên núi tên sông trở nên gần gũi trong tâm hồn ta:
“Những người vợ nhớ
chồng còn góp cho Đất nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau
góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh
Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con
voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im
góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo
góp cho Đất nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê
hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào
đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm…”
Tính phẩm mỹ, tính hình tượng
và tính riêng phong cách được hội tụ qua đoạn thơ này, tạo nên giá trị nhân văn
đích thực, làm cho người đọc vô cùng thú vị khi cảm nhận và khám phá.
Tên núi, tên sông, tên ruộng
đồng, gò bãi… mang theo “ao ước”, thể hiện “lối sống ông cha” là tâm hồn dân
tộc:
“Và ở đâu trên khắp
ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng
hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Đất nước sau bốn
nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa
núi sông ta”.
Mồ hôi và máu của Nhân dân,
của những anh hùng vô danh đã dựng xây và bảo vệ Đất nước:
“Năm tháng nào cũng
người người lớp lớp
Con gái, con trai
bằng tuổi chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con
trai ra trận
Người con gái trở về
nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì
đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở
thành anh hùng”
Chính nhân dân đã “giữ và
truyền” hạt lúa, đã “truyền lửa”, “truyền giọng điệu”, “gánh tên làng tên xã”…,
“đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái”. Chính Nhân dân đã làm nên Đất
nước, để Đất nước là của Nhân dân. Vần thơ hàm chứa ý tưởng đẹp, một lối diễn
đạt ý vị ngọt ngào:
“Có ngoại xâm thì
chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng
lên đánh bại
Để Đất nước này là
Đất nước Nhân dân
Đất nước của Nhân
dân, Đất nước của ca dao thần thoại”
- Đất nước mang sức sống mãnh
liệt, tiềm tàng vì Nhân dân đã biết yêu và biết ghét, bền chí và dẻo dai, biết
“quý công cầm vàng”, “biết trồng tre đợi ngày thành gậy”, biết trả thù cho nước,
rửa hận cho giống nòi mà “không sợ dài lâu”.
- Hình ảnh người chèo đò, kéo
thuyền vượt thác cất cao tiếng hát là một biểu tượng nói lên sức mạnh Nhân dân
chiến thắng mọi thử thách, lạc quan tin tưởng đưa Đất nước đi tới một ngày mai
vô cùng tươi sáng:
“Ôi những dòng sông
bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất nước
mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát
khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm
dáng sông xuôi”
Kết luận
Giọng thơ tâm tình tha thiết. Vận dụng tục ngữ ca dao, dân ca, cổ tích,
truyền thuyết… một cách hồn nhiên thú vị. Có một số đoạn thơ rất đặc sắc: ý
tưởng đẹp, cảm xúc và hình tượng hài hòa, hội tụ nên những vần thơ mĩ lệ.
Tư tưởng đất nước của Nhân dân được thể
hiện vô cùng sâu sắc với tất cả niềm tự hào và tình yêu nước. Một đôi chỗ còn
dàn trải, thiếu hàm súc. Nguyễn Khoa Điềm đã góp cho đề tài Đất nước một bài thơ
hay, ý vị đậm đà.